Są sytuacje, w których pracodawca powinien dokonać potrąceń z wynagrodzenia pracownika. Na podstawie przepisów Kodeksu pracy rozróżnia się dwa rodzaje potrąceń:

• ustawowe – dokonywane niezależnie od zgody pracownika
• dobrowolne – dokonywane za zgodną pracownika wyrażoną na piśmie.

Wynagrodzenie za pracę podlega szczególnej ochronie. Jednym z jej elementów jest ograniczenie możliwości dokonywania potrąceń. Jest to tzw. ochrona wynagrodzenia i polega na tym, że pracownik nie może się zrzec wynagrodzenia lub jego części, ani otrzymać mniejszej pensji niż zagwarantowane minimalne wynagrodzenie za pracę.

Po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych z wynagrodzenia za pracę, potrąceniu podlegają tylko poniższe należności (należy pamiętać, że muszą być one potrącane w poniższej kolejności):

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
• kary pieniężne (z art. 108 Kodeksu Pracy).

Wysokość powyższych potrąceń jest ograniczona. Wysokość potrącenia przy:

• świadczeniach alimentacyjnych – wysokość 3/5 wynagrodzenia,
• innych należnościach lub zaliczkach pieniężnych – do wysokości połowy wynagrodzenia,
• karach pieniężnych – do wysokości 1/10 wynagrodzenia po odliczeniu potrąceń z tytułu świadczeń alimentacyjnych, innych niż alimentacyjne i zaliczek.

Jeśli potrącane są jednocześnie świadczenia alimentacyjne, należności inne niż świadczenia alimentacyjne i zaliczki, suma potrąceń nie może przekraczać 3/5 wynagrodzenia pracownika. Przy potrąceniach innych niż świadczenia alimentacyjne i zaliczki pieniężne, należy pozostawić pracownikowi połowę wynagrodzenia.

Po dokonaniu potrąceń, pracownikowi musi zostać na koncie określona suma, czyli tzw. kwota wolna od potrąceń. Jej wysokość to odpowiednio:

• minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• 75% wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, przy potrącaniu zaliczek pieniężnych,
• 90% wynagrodzenia po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne i zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych.

W przypadku, kiedy pracownik zatrudniony jest w niepełnym wymiarze czasu pracy, powyższe kwoty ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy.

Jeżeli chodzi o inne potrącenia, niż te wymienione powyżej, to mogą być one dokonywane tylko i wyłącznie za pisemną zgodą pracownika. Dobrowolne potrącenia mogą dotyczyć zarówno świadczeń na rzecz pracodawcy, jak i innych podmiotów. Potrącenia te nie są ograniczone kwotowo, ale w Kodeksie Pracy określone są następujące kwoty wolne od potrąceń:

• przy potrąceniu należności na rzecz pracodawcy – minimalne wynagrodzenia za pracę przysługujące pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych,
• przy potrąceniu innych należności niż na rzecz pracodawcy – 80% kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę pomniejszonej o składki na ubezpieczenia społeczne i zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Potrącenia dokonywane są nie tylko z wynagrodzenia zasadniczego, ale również takich elementów jak:

• różnego rodzaju dodatki, np. dodatek funkcyjny, stażowy, nagrody jubileuszowe
• składniki zmienne wynagrodzenia, czyli wypłata za nadgodziny, a także za pracę w porze nocnej,
• premie i prowizje,
• ekwiwalent za urlop,
• odprawy emerytalne,
• wynagrodzenie za dyżury pracownicze.

Potrącenia z wynagrodzenia z umowy cywilnoprawnej

W przypadku osób zatrudnionych na umowę zlecenie lub umowę o dzieło nie stosuje się regulacji Kodeksu Pracy, a przepisy Kodeksu Cywilnego, tak więc wynagrodzenie z takiej umowy nie podlega żadnej ochronie przed potrąceniami. W związku z tym, nie ma ustanowionych organiczne w postaci kwot wolnych od potrąceń lub wyznaczonych górnych granic zajęcia. Oznacza to, że komornik może zająć nawet 100% wynagrodzenia pracownika za prace wykonane w ramach umowy cywilnoprawnej. Jednak, jeśli umowa zlecenia (o dzieło) jest jedynym źródłem dochodu zleceniobiorcy i jest powtarzającym się świadczeniem, to potrąceniu podlegają kwoty w wysokości wskazanej w Kodeksie Pracy.

Należy także dokładnie sprawdzić, czy otrzymane postanowienie o zajęciu komorniczym jest prawidłowe. Jeżeli okaże się, że dotyczy ono „zajęcia wynagrodzenia za pracę” należy jak najszybciej powiadomić komornika, że osoba, której dotyczy dana sprawa, nie jest pracownikiem, ale zleceniobiorcą. Obowiązkiem komornika będzie wydanie postanowienia „o zajęciu wierzytelności” i dopiero na tej podstawie zleceniodawca ma prawo dokonywać potrąceń.