Wsparcie społeczne jest jednym z zasobów potencjalnie minimalizujących wpływ stresorów na zdrowie człowieka i obniżających poziom wypalenia zawodowego. W literaturze brak jednoznacznej i precyzyjnej definicji wsparcia społecznego, jego pojęcie jest wieloznaczne. W ujęciu szerokim odnosi się ono do uniwersalnej, ludzkiej potrzeby nawiązywania więzi z innymi, integracji społecznej, tworzenia związków i przywiązania. W węższym ujęciu rolę wsparcia społecznego rozpatruje się w kontekście sytuacji stresowych, np. kryzysów osobistych, choroby, bezrobocia czy nadmiernego obciążenia pracą.
Autorzy prac teoretycznych i empirycznych, poświęconych temu zagadnieniu, wyróżniają:

• wsparcie strukturalne i funkcjonalne,
• źródła wsparcia społecznego,
• rodzaje wsparcia,
• wsparcie spostrzegane i otrzymywane,
• potrzebę wsparcia.

Strukturalne wsparcie społeczne to obiektywnie istniejące i dostępne sieci społeczne, które poprzez fakt istnienia więzi, kontaktów społecznych i przynależności, pełnią funkcję pomocną wobec osób znajdujących się w trudnej sytuacji. Z kolei funkcjonalne wsparcie społeczne możemy podzielić na wsparcie spostrzegane (wiedza o istniejących i dostępnych sieciach wsparcia) oraz wsparcie otrzymywane (oceniane obiektywnie lub relacjonowane subiektywnie przez odbiorcę, jako faktycznie otrzymane wsparcie). Jako najważniejsze źródła wsparcia społecznego wymienia się rodzinę i przyjaciół, współpracowników i przełożonych z pracy, grupy społeczne i wyznaniowe oraz instytucje profesjonalnie zajmujące się udzielaniem pomocy. Rola poszczególnych źródeł wsparcia zależy od sytuacji, np. w przypadku emocjonalnych problemów, związanych ze śmiercią bliskiej osoby (zwłaszcza dziecka) najważniejszą rolę odgrywa bliska rodzina. W sytuacjach kryzysowych, wymagających zmiany oceny sytuacji i samego siebie, najlepsze źródło wsparcia stanowią osoby znajdujące się w podobnym położeniu. W przypadku osób pracujących, wsparcie pochodzące ze środowiska pracy redukuje poziom spostrzeganego stresu zawodowego, zaś wsparcie pochodzące od rodziny poprawia samopoczucie psychiczne i fizyczne pracownika.
Rodzaje wsparcia najczęściej dzieli się na:

• emocjonalne – polegające na przekazywaniu w toku interakcji emocji podtrzymujących, uspokajających, odzwierciedlających pozytywny stosunek do wspieranego,
• informacyjne – polega na udzielaniu porad oraz wymianie informacji, które sprzyjają lepszemu zrozumieniu sytuacji, położenia życiowego i problemu,
• instrumentalne – rodzaj instruktażu polegającego na przekazywaniu informacji o konkretnych sposobach postępowania lub skutecznych zachowaniach zaradczych,
• rzeczowe (materialne) – świadczona pomoc materialna, rzeczowa i finansowa, a także bezpośrednie fizyczne działanie na rzecz osoby potrzebującej (przekazanie środków do życia, zaopatrzenie w lekarstwa, udostępnienie mieszkania, itp.).

Kolejnym rozróżnieniem jest wsparcie otrzymywane i spostrzegane. Wiele badań potwierdza większą subiektywną wartość tego drugiego rodzaju. Wsparcie otrzymywane jest mierzone przez deklarowane obiektywnie wskaźniki odnoszące się do konkretnych sytuacji i udzielonej pomocy. Wsparcie spostrzegane zaś odnosi się do subiektywnych przekonań o tym gdzie, jak i od kogo można uzyskać pomoc. Wsparcie społeczne może pochodzić z różnych źródeł: od rodziny, przyjaciół i znajomych spoza pracy, współpracowników oraz przełożonych. Interesującą kwestią w kontekście pracy zawodowej jest wsparcie pochodzące od dwóch ostatnich grup, dlatego najczęściej wymienia się:

• Spostrzegane wsparcie społeczne pochodzące od współpracowników i przełożonych. Wiadomo, że wsparcie społeczne jest efektywne, jeśli typ wsparcia wiąże się z czynnikami wywołującymi stres (tzw. hipoteza dopasowania). Liczne badania potwierdzają tezę, że wsparcie społeczne, pochodzące ze środowiska pracy, istotnie obniża poziom wypalenia zawodowego. Współpracownicy i przełożeni mogą być źródłem wiary w siebie i własne kompetencje, może uświadomić pracownikom wagę ich osiągnięć oraz znaczenie wykonywanej pracy.
• Spostrzegane wsparcie organizacyjne. To szczególny rodzaj wsparcia, pochodzący od samej organizacji. Odnosi się do postrzeganego przez pracowników zakresu, w jakim organizacja docenia ich wkład w pracę i dba o ich dobre samopoczucie. Okazało się również, że może mieć istotne konsekwencje w zakresie wydajności. Dla pracowników organizacja jest ważnym źródłem zasobów socjalno-emocjonalnych, takich jak szacunek i troska oraz korzyści materialnych, takich jak płace i świadczenia na przykład medyczne.

Wsparcie społeczne wiąże się ze zdrowiem pracownika poprzez działanie niwelujące negatywne skutki stresu, osłabiające siłę reakcji stresowej i pozwalające łatwiej poradzić sobie z trudnościami. Dodatkowo przychylne, życzliwe i przyjazne otoczenie może stanowić swoistą tamę nie dopuszczającą do pojawienia się stresorów, korzystnie wpływając na samopoczucie pracownika i dając mu poczucie bezpieczeństwa, które ułatwia radzenie sobie z przeciwnościami życia codziennego. Często sama świadomość, że jest ktoś na kogo można liczyć, kto zawsze pomoże w potrzebie lub poratuje chociażby dobrym słowem, sprawia, że w trudnych chwilach udaje się dostrzec „światełko w tunelu”.

Eliza Słabik

BIBLIOGRAFIA
Sęk, H., Cieślak, R. (2011). Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.